Czasami może się wydawać, że życie rodzinne to niekończący się strumień zadań do wykonania, wyzwań finansowych i edukacyjnych oraz długiej listy obowiązków domowych. Często wydaje się też czymś przypominającym raczej pole walki niż kochającą się wspólnotę ludzi.
Mamy w zwyczaju uważać, że wszyscy powinni reagować na daną sytuację tak samo, jak my. Gdy nasze dzieci różnią się od nas, obwiniamy albo siebie („co zrobiłem/-am nie tak?”), albo dziecko („z moim dzieckiem musi być coś nie tak!”), ale bardzo często jest to tylko kwestia temperamentu!
Czym jest temperament? To sposób, w jaki mamy zwyczaj reagować, to, jak jesteśmy „zaprogramowani” od dnia narodzin. Temperament nie stanowi całej naszej osobowości: mają na nią wpływ także czynniki takie, jak nasze środowisko, kolejność urodzenia, nasza rodzina, kultura, edukacja oraz wybory, które sami podejmujemy. Co najważniejsze, nie jesteśmy zdeterminowani przez swój temperament ani przez środowisko, ponieważ zasadniczo jesteśmy wolni.
Zrozumienie temperamentu daje nam wgląd w mocne strony i słabości naszych dzieci, w to, które cnoty przyjdą im z łatwością, a które mogą sprawić większe trudności, a także w skuteczne sposoby na ich zmotywowanie i zdyscyplinowanie. Dowiemy się, do rozwoju których zalet musimy zachęcać nasze dzieci oraz które techniki komunikacyjne mogą być pomocne przy porozumiewaniu się z osobą o określonym temperamencie.
Zamiast zmuszać dziecko do robienia czegoś zupełnie obcego jej/jego wrodzonym zdolnościom, warto działać zgodnie z jej/jego temperamentem.
Jako rodzice lepiej poznamy samych siebie, staniemy się bardziej wyrozumiali, będzie nam łatwiej wybaczyć samemu/samej sobie oraz małżonkowi lub małżonce, nauczymy się też lepiej komunikować ze sobą i stawać się bardziej kochającą rodziną.
Laraine
Muszę coś wyznać: zanim dowiedziałam się o temperamentach, myślałam, że Art jest taki sam jak ja… tylko że jest zły!
Później jednak dowiedziałam się o temperamentach i odkryłam, że niektóre z cech, które bardzo mnie irytowały, a także rzeczy, które wydawał się robić celowo, żeby mnie sprowokować czy prześladować, były w rzeczywistości aspektami jego temperamentu! Tak jest zaprogramowany! Odkryłam, że gdy nie odpowiada na pytanie albo potrzebuje chwili samotności, nie robi tego dlatego, że mnie unika albo zachowuje się aspołecznie. To część jego temperamentu. Gdy zrozumiałam, że jego zachowanie nie jest spowodowane złymi intencjami ani celową małodusznością, wiele konfliktów stopniało jak śnieg na słońcu.
Chciałabym pokrótce omówić cztery temperamenty: choleryczny, flegmatyczny, sangwiniczny, oraz melancholiczny. Większość ludzi łączy w sobie kilka temperamentów, o których możesz dowiedzieć się więcej w naszej pierwszej książce. A teraz szybkie omówienie.
Choleryk to typowa osobowość typu A. Jego reakcje są szybkie, intensywne, napięte i długotrwałe, dzięki czemu jest zdecydowany, zawzięty i dąży wytrwale do celu. Jest zdeterminowany, pełny energii, silny i pewny siebie.
Kluczowe w przypadku choleryków jest to, że uwielbiają rządzić. Cholerycy nie potrzebują mieć doświadczenia w danej sytuacji, żeby być liderem. Nie ma to wpływu na ich pewność siebie. Nasze najmłodsze dziecko, choleryczka, nie miała talentu do aktorstwa ani śpiewu, ale nie przeszkodziło jej to w graniu i śpiewaniu w corocznym szkolnym musicalu.
Cholerycy są niezwykle niezależni, zmotywowani i zdecydowani. Czasem są posądzani o dążenie po trupach do celu, gdy już są w trakcie wcielania jakiegoś planu w życie, a także o bycie upartymi i wymagającymi, zawziętymi, rywalizującymi i kłótliwymi osobami…jeśli to Ci nie przeszkadza, wiedz, że jesteś cholerykiem („Dzięki za komplement!”).
Przykładowo, Lucy (nasze najmłodsze dziecko, które jest cholerykiem) pomagała mi w wypróbowaniu testu temperamentu dla dzieci, zanim opublikowaliśmy go w naszej trzeciej książce dotyczącej temperamentów (The Temperament God Gave Your Kids [Temperament, którym Bóg obdarzył twoje dzieci]). Przejrzała listę mocnych i słabych stron choleryka. „Nie rozumiem jednej rzeczy,” powiedziała. „Dlaczego ‘zawsze ma rację’ jest wadą?”
Jeśli twój małżonek, małżonka lub dziecko są cholerykami, na pewno będziesz o tym wiedzieć, bo będą oni zawsze kwestionować wszystko, co masz do powiedzenia. Cholerycy mogą w ułamku sekundy obrócić prawie wszystko w debatę. Do tego nie muszą mieć żadnej wiedzy na temat, na który dyskutują.
Nie bierz tego do siebie, jeśli cholerycy (młodzi jak i starsi) będą chcieli się z tobą kłócić albo rozpocząć dyskusję. Pamiętaj też, że z reguły nie podobają się im żadne pomysły, których sami nie wymyślili! Rodzice często wpadają w złość z cholerykami, ponieważ są oni zbyt kłótliwi, ale pomyśl o tym jako o ich sposobie przetwarzania informacji, zachowaniu podobnym do szczeniaka, który uwielbia sobie powalczyć z zabawką. Pod warunkiem, że zachowują szacunek, możemy pozwolić im na kwestionowanie wszystkiego i dyskusję.
Zalecamy zawsze dawać swoim cholerykom jakieś zajęcie (skorzystaj z ich zdolności do przywództwa i pozwól im czymś zarządzić oraz podejmować decyzje stosowne do wieku). Mają oni skłonność do bycia niecierpliwymi i muszą się uczyć współczucia dla innych (dobrym pomysłem jest zachęcenie ich do dawania lekcji – w takiej sytuacji zarówno kierują, jak i uczą się empatii). Lepiej nie walczyć o władzę z cholerykiem, bo najprawdopodobniej przegracie. Cholerycy mogą być wyczerpujący. Woleliby stać w kącie całą wieczność, niż przyznać się do błędu. Rodzice powinni rozsądnie wykorzystywać swój autorytet; jeśli zachowujemy się jak tyrani, choleryk ze wszystkich temperamentów będzie najbardziej skłonny do rebelii. Jednak nawet najbardziej upartego choleryka da się przekonać dobrymi powodami, racjonalnymi argumentami, poprzez uwzględnienie ich wkładu, czy przez odwołanie się do zjawisk nadprzyrodzonych. Są jak burzliwy prąd rzeki, który potrzebuje regulacji. Ich olbrzymia ilość energii i chęci może mieć dobry użytek.
Jeśli jesteś małżonką lub małżonkiem choleryka, pamiętaj, że potrzebują oni, by zauważano ich sukcesy i ceniło się ich ciężką pracę. Po prostu mów im często „Miałeś/aś rację, kochanie!”. To naprawdę sprawi im wielką radość!
Szacunek i otwartość to główne nastawienia, które warto pielęgnować w swoim choleryku, młodym czy starym. Nie musisz zgadzać się z tym, co twój partner czy dziecko mówi; po prostu pozostań otwarty/a na to, co ma do powiedzenia. Będzie to dowód twojego szacunku.
Kilka lat temu Art znikąd stwierdził, że chce pojechać na wycieczkę w dzicz. Wiecie, na wyprawę polegającą mniej więcej na tym, że jest się zrzuconym z helikoptera na odległy szczyt góry, skąd trzeba za pomocą gwiazd znaleźć drogę powrotną do cywilizacji. Ja natychmiast, pełna wsparcia, odparłam: „to najgłupszy pomysł, jaki kiedykolwiek wpadł ci do głowy!”.
Każdy, kto zna Arta, będzie wiedział, że to prawda. Miałam rację (jak zwykle). Podczas naszej ostatniej wycieczki pod namiot nie był w stanie nawet zaparzyć kawy na ognisku. Zostawiliśmy dzieci w namiocie i pojechaliśmy do najbliższego Starbucksa. Jednak niezależnie od tego, czy wiesz, że masz rację, musisz zachować szacunek i otwartość. Inaczej następuje koniec prawdziwej komunikacji. Co mogłam mu powiedzieć po tym, jak stwierdził, że chce, żeby helikopter zrzucił go na ośnieżony łańcuch górski? „Powiedz mi o tym coś więcej”, albo „dlaczego to jest dla ciebie ważne?”. Taka postawa pomogłaby nam rozwinąć dyskusję i w ostateczności zbliżyłaby nas do siebie.
Szczęśliwe rodziny to takie, w których każdy członek czuje się wspierany w dzieleniu się swoimi marzeniami. W których ufamy, że nie będziemy wyśmiani, powstrzymani albo zlekceważeni, gdy podzielimy się naszymi nieśmiałymi nadziejami.
Cnoty, których powinniśmy uczyć naszych młodych choleryków, to: skromność, cierpliwość, empatia i posłuszeństwo. Nieustanne podążanie za własną wolą, myślenie, że zawsze ma się rację, oraz niecierpliwość do słabszych lub powolniejszych ludzi są zawsze kuszące. To właśnie dlatego choleryk powinien dążyć do tych cnót.
Pomóż swojemu cholerykowi wykształcić wrażliwość, dzięki której rozwinie swoją cierpliwość i empatię. „Jak myślisz, że czują się twoi koledzy i koleżanki, gdy zawsze wybierasz, w co będziecie się bawić?”, „Jak myślisz czuje się twoja koleżanka Emilia, gdy zapraszasz ją do siebie tylko po to, żeby wysprzątała ci pokój?” (prawdziwa historia).
Jednak wrodzone zalety choleryka, takie jak wielkoduszność, przywództwo, pewność siebie i zapał (we właściwym kierunku) mogą być wielkimi darami dla rodziny, społeczności i świata.
Temperament wprost przeciwny do choleryka ma flegmatyk.
Art
Często słyszy się o flegmatykach: „co za wspaniały człowiek!”. Są wyluzowanymi, spokojnymi ludźmi o łagodnych głosach, którymi wszyscy lubimy się otaczać!
Podczas gdy choleryk reaguje szybko i intensywnie, flegmatyk reaguje w sposób powolny i zupełnie pozbawiony intensywności, co czyni go spokojnym i zrównoważonym w każdej sytuacji, nawet w środku konfliktu. Na flegmatykach można polegać, są grzeczni i opanowani. Jako dzieci są cisi, potulni i posłuszni (dlatego każda rodzina potrzebuje chociaż jednego). Jeśli jesteście rodzicami flegmatyka, nie myślcie, że jesteście najlepszymi rodzicami na świecie… wasze następne dziecko może być cholerykiem!
Flegmatycy wolą wziąć winę na siebie (nawet niezasłużenie), niż wzbudzić kontrowersje lub wywołać awanturę. Kluczem do flegmatyka jest to, że jest osobą pokojową: nienawidzi konfliktu, szczególnie między ludźmi. Także pod tym względem flegmatyk jest dokładnym przeciwieństwem choleryka. Podczas gdy choleryk czerpie przyjemność z dobrej wymiany zdań, flegmatyk nienawidzi sporów. (Może wręcz nie powiedzieć tego, co ma na myśli, żeby przypadkiem nie wywołać awantury!).
Podczas gdy choleryk jest ambitny i ciągle aktywny, flegmatyk wolałby po prostu się wyluzować. Choleryk uwielbia zarządzać, za to flegmatyk czerpie przyjemność ze współpracy, a nawet woli, gdy może być częścią zespołu pod kierunkiem kogoś innego. Choleryk wszystko podkręca, podczas gdy flegmatyk woli wpasować się i postępować tak, żeby wszystko działało sprawnie. Flegmatyk często mówi: „obojętne mi; zróbmy tak, jak ty chcesz”. Czasami flegmatyków oskarża się o to, że są niezdecydowani, niepewni, powolni czy nudni. To nieprawda. Po prostu reakcje zajmują im trochę czasu, a gdy już zareagują, nie robią tego z pewnością siebie i emfazą choleryka.
Ponieważ często pozwalają innym prowadzić i mają tendencję do powolnego przechodzenia do rzeczy, flegmatycy często są pomijani i wybory dokonywane są za nich. Partnerów flegmatyków często kusi, żeby ich nękać, a rodzice flegmatyków podejmują ważne decyzje w imieniu swoich dzieci – decyzje, które powinny podjąć same. Tymczasem flegmatyków powinno się podbudowywać i zachęcać, ponieważ tego właśnie potrzebują, by móc wypowiadać własne zdanie, odnaleźć swoją pasję i być odważnymi.
Cnoty, które przychodzą im z łatwością, to pokora, posłuszeństwo i cierpliwość.
Cnoty, które mogą sprawiać trudność i których rozwój powinniśmy wspierać, to: odwaga, przywództwo oraz śmiałość. Flegmatycy czynią wspaniałych mediatorów, ale czasami zdarzają się sytuacje, w których muszą upomnieć się o swoje. Upomnienie się o swoje albo przejęcie kontroli nad sytuacją potrafi być dla flegmatyka brzemieniem!
Przykładowo w amerykańskich szkołach średnich wybiera się tzw. oficerów, którzy mają za zadanie służyć wszystkim uczniom. Gdy nasz syn flegmatyk był w szkole średniej, pewnego dnia wrócił do domu i podzielił się z nami informacją, że wkrótce w jego szkole mają odbyć się wybory. Zapytaliśmy go, czy rozważa kandydowanie na przewodniczącego. Odparł, że „nie”, nie pomyślał o tym. Powiedzieliśmy mu, „może powinieneś”. „Dobrze”, odpowiedział. Kandydował na prezydenta i wygrał! Potem zorientował się, że bycie przewodniczącym oznacza zetknięcie się z dużą ilością konfliktów i brakiem porozumienia. Poprzez nauczenie się, jak sobie z tym radzić, rozwinął się jako człowiek.
Czarem i darem flegmatycznego temperamentu jest ich spokojne, swobodne, pokojowe usposobienie. Gdy zachęca się ich do przywództwa, okazuje się, że są najlepszymi z liderów!
Laraine
Sangwinicy są pełnymi czułości duszami towarzystwa, które uwielbiają dobrą zabawę. Lubią sprawiać innym przyjemność i uwielbiają być w centrum uwagi. Ich reakcje są szybkie i silne, ale krótkotrwałe. Żyją w chwili obecnej, w wyniku czego w temperamencie sangwinika leży rozmowność, optymizm i entuzjazm, ale także słaba pamięć. Spóźniają się, zapominają kluczyków do samochodu, a nawet gdzie zaparkowali auto, ale zawsze mają do opowiedzenia jakąś śmieszną historię na temat swojego spóźnienia, więc się im wybacza! Dziecko, które wybiega z domu do szkoły i wraca się 3 razy, bo zapomniało zabrać ze sobą swojej pracy domowej, podpisanej zgody czy stroju na WF, jest zapewne sangwinikiem.
Sangwinicy są towarzyscy, spontaniczni i rozproszeni. Są oni jak motyle latające z kwiatka na kwiatek, z jednego zainteresowania na drugie.
W szkole zapisują się na wszystkie koła i zajęcia pozalekcyjne… a potem zapominają przychodzić na ich spotkania. Nasz syn sangwinik zapisał się na każde koło. Potem zapominał uczestniczyć w spotkaniach, ale zawsze pojawiał się w dniu, w którym robiło się grupowe zdjęcie. Jak tłumaczył, w ostateczności to się liczy najbardziej. Sangwinik cieszy się życiem (podczas gdy choleryk dominuje nad nim, a melancholik przez nie cierpi).
Gdy nasz syn sangwinik był w szkole średniej, pewnego dnia wrócił do domu ze swoimi przewidywanymi stopniami i powiesił je na lodówce. Zwykle na lodówce umieszcza się wysokie wyniki. Jego stopnie nie były wysokie. Wykreślił wszystkie trójki (i dwójki) i zmienił na czwórki. Czwórki zmienił na plus czwórki. Kiedy powiedziałam mu: „nie możesz tak po prostu zmienić swoich ocen!”, zaprzeczył. „Nie martw się! Te oceny po prostu nie odzwierciedlają pracy, którą wykonuję teraz. Wiem, że gdybym porozmawiał o tym ze swoimi nauczycielami, zgodziliby się ze mną!”. Zauważ, że nigdy nie powiedział, że zacznie się więcej uczyć! Sangwinik polega na swoim charyzmatycznym charakterze!
Jednak zawsze jest nadzieja! Pomimo swoich bynajmniej nie celujących osiągnięć w szkole średniej, od tego czasu trochę przysiadł i jest w trakcie pracy nad doktoratem z filozofii.
Sangwinicy, zarówno dzieci, jak i dorośli, muszą nauczyć się, kiedy przestać mówić, a zacząć słuchać; kiedy odłożyć na bok wszystkie swoje zajęcia; kiedy przysiąść i naprawdę skupić się na doprowadzeniu projektu do końca; kiedy zagłębić się w coś, zamiast zajmować się tym powierzchownie.
Wrodzone cnoty sangwiników to umiejętność przebaczania, radość i hojność. Cnoty, które warto mieć na celowniku, to między innymi: wytrwałość, samokontrola i głębokie życie wewnętrzne. Potrzeba bycia uznanym i skłonność do oczekiwania szczęścia ze wszystkich stron może ciążyć na związkach, w których sangwinik ciągle będzie zwracać uwagę na siebie i lekceważyć problemy. Sangwinicy chcą, żeby wszyscy wokół nich byli szczęśliwi i mogą przeoczać poważne problemy, ale kiedy sangwinik pozwala sobie naprawdę przysłuchać się innym oraz zagłębić się w swoje wnętrze, potrafi przekształcać swoje związki na lepsze.
Ze swoją radością, entuzjazmem, hojnością i miłością do ludzi, sangwinicy mogą stanowić charyzmatycznych przywódców rodzin i społeczności, do których należą.
Melancholik
Melancholik jest przeciwieństwem sangwinika. Podczas gdy sangwinik jest towarzyski, pozytywnie nastawiony i pełen entuzjazmu, melancholik jest ostrożny, raczej pesymistyczny i poważny. Sangwinik reaguje szybko, a melancholik powoli, ale gwałtownie – gdy już reakcja zostaje zarejestrowana, staje się intensywna. Sangwinik jest impulsywny, a melancholik ostrożny. Sangwinik wierzy w ilość (niekoniecznie jakość) znajomych, podczas gdy melancholik jest bardzo wybredny (wystarczy mu jeden bliski przyjaciel).
Mówi się, że melancholik tak mocno pragnie nieba, że wszystko na ziemi jest dla niego niewystarczające. Jest idealistyczny i perfekcjonistyczny, co może doprowadzać do ostrożności lub nawet strachu przed zrobieniem czegoś po raz pierwszy (jest to często osoba, które z początku mówi „nie”, ale trzeba jej po prostu dać trochę czasu). Sangwinik jest pewny siebie, beztroski i od razu idzie na całość, tymczasem melancholik może przywiązywać zbyt wiele wagi do szczegółów, do tego, by wszystko było idealne. Będzie on przewidywać wszystkie przeszkody i rozważać wszelkie ewentualności. Czasem ludzie myślą, że melancholicy są krytyczni albo zawsze mówią „nie”, podczas gdy oni po prostu przewidują potencjalne problemy.
Melancholicy często początkowo odpowiadają „nie” na wszystko, co nowe. Gdy pytamy melancholika (partnera, dziecko czy współpracownika), żeby coś zrobił albo rozpoczął pracę nad czymś nowym, pomocne jest poproszenie go o to, by nie podejmował decyzji natychmiast, ale by najpierw zastanowił się nad tym pomysłem lub propozycją. Porozmawiaj z nim wtedy, gdy już miał chwilę namysłu.
Melancholijne dzieci można zidentyfikować na podstawie ich intensywnej wrażliwości i głębokich reakcji. Bardzo trudno znoszą też zmiany (nasza córka melancholiczka zawsze spóźniała się do szkoły).
Gdy nasza córka melancholiczka robiła licencjat na Uniwersytecie Katolickim, dostała pracę w centrum fitnessu. Była to bardzo prosta praca, polegająca na siedzeniu na recepcji i wpuszczaniu ludzi do środka. Spędzała prawie cały czas na odrabianiu pracy domowej albo czytaniu. Wysyłała dzieci na bieżnię albo rower treningowy, jeśli były one wolne. Pracowała tam od sierpnia. W marcu zadzwoniła do nas i powiedziała: „wiecie co? Zastanawiam się nad tym, czy by czasem nie zacząć… ćwiczyć”.
Melancholik może spędzić rok na myśleniu o ćwiczeniu.
Możemy być pomocni naszym melancholicznym dzieciom poprzez wspieranie ich w okresach zmian, pomaganie im w zachowaniu otwartego umysłu i elastycznego podejścia, a także uczenie ich tego, jak otwarcie okazywać to, że coś doceniają. To ważne także dla dorosłego melancholika!
Jeśli jesteś rodzicem-melancholikiem, kluczową wskazówką komunikacyjną jest to, by pamiętać o zasadzie 5:1. Na każdą 1 krytyczną uwagę powinieneś zrobić lub powiedzieć 5 pozytywnych rzeczy. Może być to miłe słowo albo klepnięcie po plecach. Melancholicy często myślą, że nie muszą mówić tego, co jest oczywiste, ale w rzeczywistości jest inaczej!
Ich wrodzone dary pobożności oraz zamiłowania do prawdy, piękna i sprawiedliwości, ich artystyczne dusze, a także wrażliwość i lojalność są wspaniałymi darami dla rodzin, z których pochodzą, społeczności, w których żyją, oraz dla całego świata.
Krótko podsumowując, rozumienie temperamentu nie szufladkuje nas, ale daje nam wspaniałe narzędzie wychowawcze, które pozwala motywować i zachęcać nasze dzieci do bycia najlepszymi, jak to tylko możliwe. Umożliwia nam komunikowanie się w sposób, który sprzyja miłości i zrozumieniu między członkami rodziny. Co więcej, rozpoznanie naszych wrodzonych mocnych stron i ograniczeń jest sposobem na prawdziwe docenienie wkładu każdego z domowników w dobrostan całej rodziny oraz uświadomienie sobie, że każdy pełni ważną i unikatową rolę w tym zespole.
Art i Laraine Bennett
